Uluslararasi Iliskilere Giris: “Westphalia Devlet Sistemi” genelde dusunuldugunden (hayal edildiginden) cok daha farkli bir olusum. Bu seride biraz anlatayim. Oncelikle: Westphalia bir mittir, gercekligi cok daha farkli (okuma: Osiander 2001, Teschke 2003, Krasner 1999). Misal..+
+ Oncelikle “Westphalia Anlasmasi” diye bir gerceklik yok. Olan “Westphalia Barisi” (1648), o da genelde Munster ve Osnabruck adli iki temel anlasmaya dayaniyor. Bir diger gercek: Westphalia “hayali” 1948’de Leo Gross’un bir makalesiyle “gercekmis” gibi algilanmaya basliyor... +
+ Genel kaniya gore Avrupa devletleri 1648’de “hadi topraksal egemenlik kavrami uzerinde anlasip bundan sonra boyle yasayalim” diyor, modern devlet sisteminin temeli boylece atilmis oluyor. Yanlis ve yaniltici. Zaten bu tarihte kartografi gelismemis (Branch 2013), mumkun degil +
+ Bununla beraber 1648 sonrasi dunya degismiyor. 1648’de gerceklesen yuzlerce yillik bir surecin parcasi (Spruyt 1994), surecin tamamlanmasi ise Fransiz Devrimi ve Napoleon ile gerceklesiyor (Osiander 2001). O zaman bile cografi kapsam Avrupa ile sinirli (Keene 2002) +
+ “Westphalia Sistemi” kirmasi, icinden cikmasi zor bir analitik at gozlugu yaratiyor. Tarih 1945 sonrasi ortaya cikan sistem (o bile goreceli) uzerinden okunuyor. Yoksa 1648-1789 arasinda Avrupa’da 300 uzeri devlet-devletcik, bir de “Imparatorluk” mevcut, egemenlik muglak +
+ “Westphalia Sistemi”nde “ulusal egemenlik” diye bir kavram yok. Zaten 1648’de ulus kavrami henuz piyasada mevcut degil. Egemenlik krallarin sahislari uzerinden tanimlaniyor. Ilgili anlasmalar da devletleri degil, kral/prensleri bagliyor (Teschke 2003) +
+ Westphalia sisteminin “baris” getirdigi ise en buyuk hurafe. 1648-1789 arasi Avrupa devletleri oldukca sik bir sekilde savasiyor. En uzun baris 7 sene suruyor. Fransiz krali 14. Louis’nin herhangi bir sene savasiyor olma ihtimali %54 (Kadercan 2011). Fakat... +
+ 1648-1789 arasi Avrupa devletleri birbirleriyle savassa da 300+ devlet-devletcigin hicbiri “ölmüyor.” Ortadan kaldirilan tek devlet Polonya. Onun da ana sebebi Polonya kralinin ic siyasette cok zayif olmasi. 1815’te devlet sayisi ~30’a dusuyor. Sebep: Napoleon +
+ Westphalia Sistemi Uluslararasi Iliskiler kuramlarinda “anarsi” kavrami uzerinden tanimlanir. Anarsi “kaos” degildir. Sadece birbirine yapisal olarak benzeyen topraksal egemenlik iddiasindaki devletlerin uzerinde bir otorite (hiyerarsi) olmamasina isaret eder. Fakat... +
+ Fakat, Edward Keene’in (Oxford Uni) altini cizdigi gibi, Westphalia Sistemi hipokrasi uzerine kuruludur. Westphalia “kendisine anarsik”tir. Avrupa “otekiler” uzerinde hiyerarsik bir sistem kurmaya odaklanir. Once kolonyalizm, sonra yari-kolonyalizm (misal, 19. Yy Çin) +
+ Westphalia sisteminde “ulusal egemenlik” kavrami da genelde dusunuldugu gibi bir evrensel “hak” degil. Bir ayricalik. 20 yuzyilda bu ayricaligi bileginin hakkiyla kazanan devlet sayisi cok sinirli. Turkiye, Japonya, ve farkli da olsa Siam/Tayland bu kisa listenin icinde +
+ Ikinci dunya savasi sonrasinda de-kolonizasyon ile “halklar” egemenliklerine kavusmuyor. Koloni “topraklarina” yapay *idari* sinirlari uzerinden egemenlik bahsediliyor. Prensip: uti possideti, eskiden neye sahipsen ona sahip olacaksin. +
+ Diger bir hurafe ise ulusal egemenlik hakkinin 1. Dunya Savasi sonrasi Wilson Prensipleri ile yayginlasmasi. Yanlis. Ulusal egemenlik kavrami o tarihte sadece Avrupa’da uygulaniyor. Orta Dogu/Asya/Afrika ocak disi. Ocaga bilegiyle girebilen ulkelerin basinda Turkiye geliyor +
+ Westphalia mitinin neden bu kadar “yapiskan” oldugunu anlamak istiyorsaniz UCLA’den John Agnew’in “Territorial Trap” (1994) makalesini okumaniz elzem. “Topraksal Tuzak: Uluslararasi Iliskilerin Yaniltici Cografi Varsayimlari.” Gecmisi *bugun* uzerinden okuyoruz, yaniliyoruz +
+ Westphalia sistemini anlamak icin daha da geri gitmeniz lazim. “Eski” sistem 3+1 uzerine kurulu: topraksal yonetim & egemenlik arzulayan kralliklar, sehir devletleri, sehir ligleri (Hanseatic) + Kutsal Roma Imparatorlugu (ölüm: 1806) birbirleriyle rekabet halinde (Spruyt 1994)+
+ Westphalia sisteminin ortaya cikmasindaki en onemli kirilma noktasi din. 1517’de Martin Luther Kilise’ye karsi geliyor, insanlarin Incil’i kendi dilinde okumasi gerektigini, Papa’nin siyasi hegemonyasinin kirilmasi gerektigini savunuyor. Protestanizm boyle doguyor. Onemli... +
+ Su anda Protestanizm dedigimiz anlayisin 1500’lerde cok sayida turevi var. Birlestiren nokta: Katolik Papa’ya karsi olmalari. 1517 sonrasi Avrupa karisiyor. Bazi prensler/krallar ya inancsal ya da firsatcilik sebeplerle protestanligi seciyor. Karisiklik ve siddet buyuk... +
+ Bu karisikliga 1555’de Augsburg Barisi ile son verilmeye calisiliyor. Augsburg’a gore prens kendi topraklarinin dinini belirleyebilecek. Eger Katolik topraklarda bir Protestansaniz, ya din degistireceksiniz, ya da goc edeceksiniz. Sistem ~70 sene isliyor, gibi... Fransa onemli+
+ Augsburg Sistemi prenslere “toplumu dinsel olarak homojenlestirme” imkani veriyor. Bu arada mezhep catismalari patlak veriyor. 1572’de onbinlerce Protestan Fransa’da katlediliyor (Fransa *su an* ekseriyetle Katolik) +
britannica.com/event/Massacre…
britannica.com/event/Massacre…
+ Augsburg Sistemi 1618’de iflas ediyor: 30 Yil Savasi. Genel kaninin aksine 30 Yil Savasi “mezhepsel/din savasi” degildir. Habsburglar (Katolik) ve Fransa (Katolik) arasindaki guc savasinin mezhepsel/din alasimiyla karismasinin bir sonucu. Sonuc korkunc... +
+ Ozel ve yari-ozel ordular kontrol edilemiyor. Mezhepsel kavgalar kitlesel boyutlara variyor. Misal: 1631’de Magdeburg kusatmasinda sehrin ~%90’i katlediliyor, yagma, iskence ve tecavuzlerden sonra. 1648’de Almanya nufusu yariya inmis halde (olum + göç). Kimse kazanamiyor... +
+ Bunun uzerine Avrupa prensleri 30 Yil Savasi’ni tekrar yasamamak icin topraksal egemenlige dayanabilecek, ama o zaman pratige dokmesi zor, bir uzlasmaya gidiyorlar. Augsburg’dan 180 derece yapiliyor: prensler topraklarindaki mezheplere karismayacak, din savas sebebi olmayacak +
+ Yine de pratige dokmesi cok zor bir sistem. Ilk *gercek* varligini 1815 ile gosterdigini soyleyebiliriz, ki o zaman bile topraksal egemenlik pratigi mukemmelden uzak, organize bir hipokrasi (Krasner 1999). 1815 onemli, ozellikle milliyetcilik acisindan... +
+Genelde varsayilanin aksine milliyetcilik Fransiz Devrimi ile dogan & virus gibi Avrupa’ya yayilan bir akim degil. Hatta Devrim milliyetcilik ile baslamiyor, kozmopolitan bir akimin sonucu (Sewell 2002). 1792-1815 savaslari sonucu milliyetcilige evriliyor (Kadercan 2012). Fakat+
+ Modern milliyetcilik temelde kozmopolitan cumhuriyetciligin mutasyona ugramis bir versiyonu. Takip ediyorsaniz Westphalia’da topraksal egemenlik monarsi uzerine kurulu. Cumhuriyetcilik monarsizm dusmani, Fransiz Devrimi’nin bir slogani “krallara ölüm.” 1815’de monarsi kazanir +
+ 1815 itibari ile “Westphalia sistemi” monarsik fabrika ayarlarina geri doner. Fakat milliyetcilik cini bir kere lambadan cikmistir. Krallarin sorunu liberal, cumhuriyetci damarlari da bulunan (doneme gore) milliyetciligi gommek icin ellerinden geleni yaparlar. Tutmaz... +
+ Bazi monarsiler, ozellikle Prusya, milliyetciligi gommeye calismayi birakip kontrol etmeye ve hatta guclendirmeye karar verir. Bu yol 1. Dunya Savasi’nda arsa varir. “Westphalia sistemi” hakkinda diger bir hurafe: 1. Dunya Savasi imparatorluklarin sonu oldu. Yanlis +
+ Sonu gelen Rusya, Avusturya-Macaristan, Almanya ve Osmanli. Genisleyen: Britanya, Fransa, ve belki de modern tarihin en gaddar imparatorlugu: Japonya. Kisaca: 1. Dunya Savasi bazi imparatorluklari bitirirken digerlerini genisletiyor. “Egemen devlet” sistemi hala hipokrasi... +
+ Osmanli’nin sonu ise Sykes-Picot gizli anlasmasi (1916) ile hazirlanmis. Onemli bir detay: orjinal Sykes-Picot sinirlari ile su anki sinirlar *ayni degil*. Fakat konsept uygulaniyor, Orta Dogu Fransa ve Britanya kontrolu ve mandalari (neo-kolonyalizm) uzerinden paylasiliyor +
+ 1919’da “ulusal egemenlik” soylemi ve “Wilson Prensipleri” populer, fakat -tekrarliyorum- sadece Avrupa’da uygulaniyor, Osmanli’da uygulanmasi soz konusu degil. Bu baglamda egemenligi #MustafaKemalAtaturk ve arkadaslari zorla aliyorlar. Bolgede buyuk bir anomali... +
+ Mustafa Kemal Ataturk’u “donemin sartlari” uzerinden okumak aslinda o donemdeki “Westphalia sistemi”nin gercekligini anlayabilmekten geciyor. Eger “ulus-devlet” olarak gorulmuyorsaniz, egemenlik iddianiz da olamaz. Ya koloni, ya da yari-koloni olacaksiniz... +
+ “Westphalia devlet sistemi” 1918-1945 arasinda hipokraside tavan yapiyor. Bir yanda “ulusal egemenlik” uzerinden tanimlanan “anarsik” bir sistem, diger yanda Avrupa devletlerinin ve Japonya’nin imparatorluk sevdalari. 2. Dunya Savasi bu durumu degistiriyor... +
+ Ancak 2. Dunya Savasi Sonrasi “Westphalia devlet sistemi” bizim hayal ettigimiz forma ulasiyor. Birlesmis Milletler bu sistemi “kabul edilebilecek tek sistem” olarak benimse(t)me uzerine kurulu. Fakat o zaman bile sistem bugunden epey farkli... +
+Oncelikle, 1945’te “Birlesmis Milletler” iki celiskili formulu ayni anda sunma uzerine kurulu: “ulusal egemenlik” devletlerin ana mesruiyet kaynagi olsun, ama sinirlar da degismesin. Bu durumu ortak-yazarim @AtziliBoaz “border fixity” (sabit sinir) normu olarak nitelendiriyor..+
+ Diger bir celiski ise Avrupa devletlerinin savas biter bitmez kolonilerine sarilma arzusu ve cabalari: Hollanda, Fransa, Britanya, Belcika ve hatta Portekiz. Hayaller “herkes icin ulusal egemenlik,” gercekler “bu koloni cok guzel, biraz daha bende kalsa olmaz mi?” +
+ Yukarida belirttigim gibi, 1945 sonrasi "de-kolonizasyon" bir guclu bir dusunsel ve siyasi akim haline geliyor. Fakat 1) surec cok uzun ve bazen de kanli; 2) "aman sinirlar degismesin" anlayisi "ulusal" degil "topraksal" egemenlik pratigine donusuyor. *Uti possidetis* onemli…+
+ Dekolonizasyon surecinde BM ve buyuk devletler kolonilerin "idari" sinirlarininin degismesini istemiyor. Bu yuzden egemenlik halklarin etnik-siyasi kimlikleri uzerinden tayin edilmiyor. Uti Possidetis prensibi: daha once neyse, simdi de o. "Yapay devletler"in kaynagi bu... +
+ Son olarak: "Westphalia Devlet Sistemi" aslinda hayal edilenden cok farkli tarihsel bir "surec." Ne olup olmadigini anlamak icin bu surecin nasil evrildigini bir nebze dusunmek lazim. Aksi takdirde gecmisi bugunle, bugunu de hurafelerle okumaktan oteye gidemeyiz.
-The End-
-The End-
+ Devam edelim. Yeni konu: “Uluslararasi Siyasette *Güç* Nedir?” Türkçe olarak karaladigim bir yazimi paylasiyorum (ayni zamanda kendim yazdigim [cevrilmeyen], tek Türkce yazim). Indirmeye de acik olmasi lazim. Ana hatlari paylasacagim. +
academia.edu/33687935/Guc_K…
academia.edu/33687935/Guc_K…
• • •
Missing some Tweet in this thread? You can try to
force a refresh
